ورزش، حرکات هماهنگ عضلانى است که موجب سلامت و تقويت اعضاى بدن مى گردد. البته بايد در امر ورزش رعايت گروه سنّى، نوع فعّاليت افراد، تناسب نوع ورزش و کار، مقدار و هدف آن و دهها مؤلّفه ديگر را، مدّنظر گرفت.[1]

در دنياى ماشينى امروز که تحرّک و فعّاليت کافى اندامهاى بدن کاهش يافته است؛ نياز به ورزش و نرمش، بيشتر احساس مى شود؛ تا عضلات به کار انداخته شوند و توانايى خود را در طول عمر حفظ کنند.

اما ورزش زمانى تأثيرات عميق در انسان خواهد داشت؛ که در آنِ واحد، تأثيرات روحى نيز ايجاد کند؛ به عبارتى، هم جسم را قوى کند و هم عقل را. در واقع، ورزش پيکار با سستى و پستى است و ورزشکار ورزيده، کسى است که صاحب قواى بدنى و سجاياى اخلاقى باشد.

حال پاره اى از اثرات ورزش بر جسم و روح را بيان خواهيم کرد تا با توجّه به اين فوايد، با انجام ورزش هاى مناسب، خود را از نظر جسمى و روحى قوى سازيم.

1ـ فوايد جسمى ورزش

سيستم هاى مختلف بدن، در اثر ورزش کارايى بهترى پيدا مى کنند و موجبات سلامتى و طول عمر را فراهم مى نمايند. اثر ورزش بر اين سيستم ها، به تفکيک عبارت است از:

الف) سيستم تنفّسى: در جريان ورزش، مصرف اکسيژن توسّط عضلات فعّال بيشتر شده و سرعت انتشار اکسيژن، از ريه به خون، افزايش مى يابد؛ تا بتواند اکسيژن بيشترى در اختيار عضلات بدن قرار دهد. در واقع، ورزش به ريه ها کمک مى کند؛ تا بهتر کار کنند و گنجايش ريه ها زيادتر شده و تنفس آسانتر صورت مى گيرد.

در اثر ورزش، تنفّس عميق تر، امّا تعداد آن کمتر مى شود.

ب) سيستم قلبى ـ عروقى: در طى ورزش، مقدار خونى که توسّط قلب به داخل رگهاى خونى تلمبه زده مى شود(برون ده قلبى)، افزايش مى يابد و به دليل گشاد شدن عروق عضلات؛ جريان خون عضله افزايش يافته و اکسيژن و موادّ غذايى بيشترى به آنها مى رسد.

افزايش جريان خون در سراسر عروق بدن، باعث مى شود ميزان چربيهاى چسبيده به رگها کم شود؛ لذا از سخت شدن رگها جلوگيرى کرده و فشار خون را کاهش مى دهد.

در اثر ورزش، رگهايى بين رگهاى اصلى قلب ايجاد مى شود و در نتيجه، خون دهى قلب بهتر و احتمال سکته قلبى کمتر مى شود.

ج) سيستم عصبى: ورزش جريان خون بافتهاى بدن را افزايش مى دهد؛ لذا پس از کارهاى فکرى خسته کننده؛ از قبيل: مطالعه زياد، حلّ مسائل رياضى يا مواقع عصبانيت؛ اقدام به ورزش، باعث آرامش سيستم عصبى مى شود.

بى خوابى، هيجان و استرس نيز که از ناراحتيهاى عصبى است، به وسيله ورزش مرتفع مى گردد و نيز خستگى اندک ناشى از تمرينهاى ورزشى؛ عامل خوبى جهت جلوگيرى از بيخوابى است.

د) سيستم غدد داخلى: فعّاليت غدد داخلى، بر اثر ورزش افزايش يافته و کارکرد آنها بهتر مى شود.

هـ) سيستم عضلانى: قدرت عضلانى، در جريان 6 تا 8 هفته اوّل ورزش، حدود 30% افزايش يافته و توده عضلات بزرگتر و قدرت آنها بيشتر مى شود و دردهاى عضلانى ناشى از کم تحرّکى بهبود مى يابد. در اثر ورزش، از پوکى استخوان جلوگيرى مى شود و عضلات و اندامها تقويت شده و تناسب اندام ايجاد مى شود.

و) متابوليسم (سوخت و ساز) بدن: در اثر ورزش و اکسيژن گيرى بهتر دستگاه تنفّس و خون رسانى بيشتر به اندام ها توسّط قلب، سوخت و ساز بدن افزايش يافته و بر اثر آن، چاقى برطرف مى شود. ورزش، کاهش وزن را تسريع مى کند و به حفظ وزن در اندازه معين کمک مى نمايد. قند و چربى خون توسط ورزش کاهش و انرژى بدن افزايش مى يابد.

وقتى انسان ورزش مى کند؛ بدن به فعّاليت بيشتر عادت کرده، ديرتر خسته شده و نيز ديرتر عرق مى کند؛ در نتيجه عضلات بدن و قلب، در اثر فعّاليت ناگهانى دچار صدمه نمى شوند.

ز) سيستم گوارش: ورزش، به هضم و جذب غذا و دفع سموم بدن کمک مى کند.

2ـ فوايد روانشناسى

الف) کسب خصال پسنديده: ورزش، روحيه شجاعت، اعتماد به نفس، فداکارى، گذشت، تعاون و همکارى، توجّه به حقوق ديگران، مبارزه با ظلم و ظالم، کمک به افراد ضعيف و ناتوان و حس مسؤوليت پذيرى را در انسان ايجاد و تقويت مى کند و اراده وى را قوى مى سازد.

ب) ايجاد آمادگى روحى، براى انجام وظايف فردى و اجتماعى: ورزش، کسالت و تنبلى را از انسان زدوده و به وى شادابى و نشاط مى بخشد و او را براى انجام وظايف خويش آماده مى کند. اغلب کسانى که ورزش نمى کنند، در خود احساس سستى، کسالت، بى حالى و بى حوصلگى دارند.

از طرفى، ورزش هيجان و افسردگى را در انسان کاهش مى دهد و يکى از راههاى مهمّ علاج و تسکين فشارهاى روانى است؛ که در نتيجه آن، آمادگى براى انجام کارهاى فردى و اجتماعى در انسان بيشتر مى شود.

ج) قانونمندى: ورزش، حسّ توجّه به قانون و اطاعت از آن را در افراد به وجود مى آورد.

وجود قوانين خاص در ورزشهاى مختلف و ملزم بودن ورزشکاران به رعايت آن؛ تمرينى براى احترام گذاردن به ديگر قوانين اجتماعى و رعايت آنهاست.

د) ارضاى غريزه قدرت طلبى: در انسان، غريزه قدرت طلبى، برترى جويى و مبارزه وجود دارد. ورزش، وسيله اشباع اين غريزه را از طريق صحيح فراهم مى کند.

3ـ فوايد اجتماعى

بشر، ذاتاً اجتماعى است و از طرفى به نيرو، نشاط و تفريح روحى و جسمى، که در ورزش مستمر است، نيازمند است؛ لذا به ورزشهاى اجتماعى و گروهى تمايل دارد. اين ورزشها، موجب تقويت روحيه اجتماعى و به فعليت در آوردن آن در بشر مى گردد.

برخى فوايدى که در اثر ورزشهاى گروهى حاصل مى شود عبارتند از:

الف) توليد و بسط روابط اجتماعى صحيح: ورزش، مقدّمه اى براى ورود افراد به اجتماع است و خصوصيات، شرايط و حالات حرکتى و روحى که در آن پيش مى آيد؛ تکرار و تمرينى شايسته و مفيد، براى آمادگى افراد اجتماع محسوب مى شود و به آنها توانايى برقرارى روابط اجتماعى و پرهيز از گوشه گيرى را مى آموزد. احترام متقابل اجتماعى، تحکيم روابط اجتماعى با گذشت و فداکارى و.... در اثر ورزش آموخته مى شود و شخصيت اجتماعى افراد شکل مى گيرد.

ب) توسعه فرهنگ دينى: با توجّه به روابط بين المللى که در زمينه ورزش وجود دارد؛ انتقال فرهنگ و ارزشهاى اسلامى، بدون تنشها و تعارضات سياسى، در درون جامعه و خارج از آن، فراهم مى شود.

ج) رشد روحيات اجتماعى: ورزش، چون پديده اى اجتماعى است؛ به نحوى در رشد روحيات اجتماعى، بروز حسّ مسؤوليت در قبال جامعه و دردهاى آن، مبارزه با مظالم و مفاسد اجتماعى، همبستگى و برقرارى روابط اجتماعى؛ نقش مؤثّرى دارد.

درسهاى مربوط به رويارويى با مترفين، ظالمين و مفاسد اجتماعى؛ حمايت از محرومين و تلاش براى توازن اقتصادى و اجتماعى؛ عملاً در محيط ورزش فرا گرفته شده و تمرين مى گردد.

د) توسعه روابط ملل: مسابقات ورزشى بين کشورهاى مختلف، در همبستگى بين آنها و توسعه روابط، نقش بسزايى دارد.

ﻫ) ايجاد زمينه رقابت سالم: ورزش، يکى از مفيدترين و سالمترين سرگرمى هاست که مى تواند اوقات فراغت جوانان و نوجوانان را پر کند و از بسيارى انحرافات اجتماعى؛ از قبيل: اعتياد، دزدى و.... جلوگيرى نمايد.

عظيمى 1178 ورزش، دوستى و صميميت بين افراد و زمينه رقابت سالم را فراهم مى کند و در نتيجه، تلاش و تکاپوى افراد اجتماع بيشتر شده، مشکلات ناشى از بيکارى و عوارض آن به حدّاقلّ مى رسد.

منابع كمكى:

1. حقجو، محمد حسين، ورزش و ورزشكار، قم: مركز فرهنگى المهدى: 1376.

2. مركز مشاوره حوزه علميه قم، فوايد ورزش (از سلسله جزوه هاى مسائل پزشكى)، ش 8.

[1] . توضيح بيشتر در کتاب ورزش و ورزشکار آمده است.

منبع :سايت انديشه قم